عصر ايران - با آغاز تحريم هاي يكجانبه و غير قانوني ايالات متحده آمريكا عليه جمهوري اسلامي ايران برخي همسايگان ايران در اين باره موضعگيري كرده و برخي ديگر سكوت كرده اند.

تركيه: شايد بتوان ثابت قدم‌ترين و همراه‌ترين همسايه ايران را – البته تا اينجاي كار- تركيه دانست. دولت آنكارا در هفته‌هاي گذشته بارها با قاطعيت ضمن مخالفت با تحريم‌هاي آمريكا عليه ايران تاكيد كرده از اين تحريم‌ها پيروي نمي‌كند و به تجارت دوجانبه خود با ايران ادامه خواهد داد.

اختلافات تركيه و آمريكا يكي دو مورد نيستند و به همين خاطر به نظر مي‌رسد دولت واشنگتن نيز با در پيش گرفتن سياست هايي براي به تلاظم انداختن اقتصاد ملي تركيه و سقوط ارزش پول ملي اين كشور (لير) در صدد ايجاد فشار بيشتر عليه آنكاراست.

موضع اصولي دولت اردوغان اما همراهي نكردن با هر گونه تحريم يكجانبه است و بايد ديد دولتمردان آنكارا تا چه حد مي توانند در برابر فشارهاي آمريكا مقاومت كنند.

تركيه در دور سابق تحريم‌هاي بين المللي عليه ايران (پيش از برجام) از تنفسگاه هاي اصلي ايران براي دور زدن تحريم ها بود و تاوان آن را هم به شكل دستگيري و محاكمه رييس سابق " هالك بانك" تركيه داده است و اين موضوع هم اينك نيز يكي از اختلافات جدي بين آنكارا و واشنگتن است.

بر اساس آمار سال 1395 ايران 2 ميليارد دلار صادرات "غير نفتي" به تركيه داشته است كه اين رقم 2 درصد از كل واردات سالانه تركيه را شامل مي شود.

عراق: ديروز حيدر العبادي نخست وزير عراق اعلام كرد با وجودي كه كشورش مخالف تحريم‌هاي اعمالي آمريكا عليه ايران است اما اين كشور به خاطر منافع ملي خود تحريم‌ها را رعايت خواهد كرد. عراق از نزديك‌ترين همسايه‌هاي ايران محسوب مي‌شود و جمهوري اسلامي ايران پس از سقوط دولت صدام نفوذ قابل ملاحظه اي در اين كشور پيدا كرده است.

با وجود اين موضع گيري نخست وزير عراق، اما برخي احزاب و شخصيت هاي شيعه عراقي از جمله " عمار حكيم" اعلام كرده اند كه دولت بغداد نه تنها نبايد از تحريم هاي آمريكا عليه ايران پيروي كند بلكه به خاطر حمايت ها و كمك هاي جمهوري اسلامي به عراق – به ويژه در مبارزه با تروريسم – بايد به كمك ايران برود و ياروياور ايران در برابر آمريكا باشد.

ناظران اقتصادي معتقدند عراق از جمله كشورهايي است كه ايران مي‌تواند از آن به عنوان تنفسگاهي براي دور زدن تحريم‌ها استفاده كند . دولت ترامپ اخيرا يك بانك عراقي را به اتهام همكاري با ايران تحت تحريم قرار داده است.

موضع عراق تا حدود زيادي بينابين اختلافات بين ايران و آمريكاست و دولت بغداد مي‌كوشد حتي‌المقدور از دامنه اختلافات اين دو كشور بيرون باشد.

بايد ديد در صورت ادامه تحريم‌ها عليه ايران و شدت يافتن آن پس از تحريم‌هاي نفتي و بانكي موضع دولت بغداد در قبال احتمال دور زدن تحريم‌ها از سوي ايران از كانال عراق به چه شكلي خواهد بود!

بر اساس آمار سال 1395 عراق سومين وارد كننده بزرگ كالا از ايران در ميان كشورهاي همسايه است و اين كشور در سال 95 بيش از 6 ميليارد دلار كالا و خدمات از ايران وارد كرده است.

افغانستان: دولت افغانستان اعلام كرده مي كوشد بتواند تجارت دوجانبه خود با ايران را از گزند تحريم ها دور نگه دارد و براي اين منظور بايد با آمريكا مذاكره كند. پرواضح است كه واشنگتن در اين باره مسامحه اي نخواهد داشت و افغانستان را به پيروي از تحريم ها فراخواهد خواند و اين مساله مي تواند براي افغانستان محصور در خشكي دردسر بزرگي باشد.

ايران دالاني مهم براي نفس كشيدن و ارتباط افغانستان با جهان بيرون است و در صورتي كه دولت كابل بخواهد در اثر فشارهاي آمريكا تجارت دوجانبه خود با ايران را بر وفق تحريم هاي يكجانبه آمريكا تنظيم كند ، به طور طبيعي خود را از بسياري از مواهب و ظرفيت‌هاي تجارت و همسايگي با ايران محروم خواهد كرد.

بر اساس آخرين برآوردهاي آماري مجموع واردات سالانه افغانستان از جهان كمتر از 10 ميليارد دلار برآورد مي شود كه يك چهارم اين رقم (2.5 ميليارد دلار) از ايران است.

پاكستان: تغيير دولت احتمالي در پاكستان اميدهايي را براي ايران درباره موضع مستقل و حتي مخالف اسلام آباد در قبال تحريم هاي آمريكا عليه ايران ايجاد كرده است. " عمران خان" نخست وزير احتمالي آينده پاكستان ديدگاهي مثبت نسبت به ايران دارد و بر خلاف دولتمردان سلف خود چندان مشتاق به گرم‌تر كردن هر چه بيشتر روابط رياض- اسلام آباد نيست.

عربستان سعودي به مدد دلارهاي نفتي و كمك‌هاي سالانه به دولت پاكستان نفوذ قابل توجهي در اين كشور دارد و روابط دو كشور طي دهه هاي گذشته همواره بر مدار دوستي و بر مبناي وابستگي اقتصاد ضعيف پاكستان به دلارهاي سعودي بنا شده است.

عمران خان در ديدار اخير با سفير جمهوري اسلامي ايران در پاكستان حتي اعلام آمادگي كرده كه بين دو دولت دوست اسلام آباد يعني عربستان سعودي و ايران ميانجيگري كند. او حتي در اظهارات پيشين خود درباره دولت سعودي زبان به انتقاد گشوده و دولت رياض را دوست همراهي براي اسلام آباد ندانسته است.

بايد منتظر بود و ديد دولت عمران خان در پاكستان پس از استقرار چه موضعي در قبال عربستان سعودي و ايران و تحريم‌هاي آمريكا در پيش خواهد گرفت.

بر اساس آمار سال 2016 ، پاكستان از رقم 47  ميليارد دلار واردات سالانه خود تنها 800 ميليون دلار از ايران واردات داشته است.

آذربايجان : دولت آذربايجان تا كنون به صورت رسمي موضعي در قبال تحريم‌هاي آمريكا عليه ايران اعلام نكرده است اما روابط اقتصادي دو كشور ايران و آذربايجان در حد واندازه اي نيست كه براي دولت باكو دردسري ايجاد كند. از سوي ديگر دولت باكو سال‌هاست ضمن حفظ روابط نزديك با مسكو و تركيه، در مسايل منطقه‌اي و جهاني موضع خود را  به صورتي محتاطانه به ايالات متحده آمريكا و اسراييل نزديك كرده است و به همين خاطر دور از ذهن نيست كه آذربايجان در فقره تحريم‌ها انتظارات آمريكا را تامين كند.

آذربايجان در سال 1395 از 7 ميليارد دلار واردات سالانه خود 359 ميليون دلار را از ايران واردات داشته است.

ارمنستان: بر خلاف آذربايجان، كشور ارمنستان روابط نزديك‌تري به ويژه در حوزه اقتصاد با ايران دارد. ارمنستان ايران را يك دروازه مهم براي تامين انرژي و ديگر مايحتاج خود مي‌داند و روابط نزديكي بين ايروان – تهران برقرار است.

ارمنستان در مراودات اقتصادي خود با جهان كاملا به كشور بزرگ روسيه وابسته است و از سوي ديگر در مرزهاي جنوبي خود نيز ايران را دارد. با وجودي كه حجم تجارت خارجي با ارمنستان رقم چندان قابل اعتنايي نيست اما اين كشور كوچك و تقريبا فقير نيز يكي ديگر از كشورهايي است كه احتمال دارد در دور جديد تحريم‌ها از سوي ايران به عنوان مفري براي دور زدن تحريم‌ها مورد استفاده قرار گيرد.

بر اساس آمار سال 1395، از مجموع 3 ميليارد دلار واردات سالانه ارمنستان تنها 179 ميليون دلار از ايران بوده است.

تركمنستان: دولت تركمنستان نيز همانند ديگر همسايه‌هاي شمالي ايران تا كنون به صورت رسمي درباره نظر خود در قبال تحريم‌هاي آمريكا موضع‌گيري نكرده است.

ايران در سال 1395 بيش از 547 ميليون دلار كالا و خدمات به تركمنستان صادر كرده است و سومين كشور بزرگ صادر كننده كالا به تركمنستان است.

كشورهاي عربي: در ميان كشور هاي عربي كرانه خليج فارس عربستان سعودي و امارات و بحرين به شكل آشكاري در جنگ اقتصادي بين آمريكا و ايران در جانب واشنگتن ايستاده اند و اين در حالي است كه امارات به صورت سنتي و طي 2 دهه گذشته يكي از بزرگ ترين شركاي تجاري ايران محسوب مي شود و بر اساس آخرين آمارها سالانه 5 ميليارد دلار كالا از ايران به امارات متحده عربي صادر مي شود و چند برابر اين رقم نيز از امارات به ايران وارد مي شود. (البته به صورت صادرات مجدد)

سه كشور ديگر منطقه يعني قطر، كويت و عمان موضع بينابيني دارند و تلاش دارند ضمن حفظ رابطه حسنه با ايران و عربستان در دعواي بين آمريكا و ايران بي طرف بمانند و از نظر دولت كويت، نبايد آشكارا در دعواي بين برادر بزرگ‌تر(سعودي) و ايران  موضع گيري كرد.

اما دو دولت قطر و عمان حساب ديگري دارند. در ماجراي محاصره قطر از سوي همسايگان از خرداد ماه سال 1396 – بدين سو- ايران از موضع قطر حمايت و پشتيباني كرد و قطر به واسطه ايران تحريم هاي عربستان را دور زد، اما پرواضح است كه ايران در دعواي اخير خود با آمريكا  نمي‌تواند چنين انتظار متقابلي را از اين اميرنشين كوچك خليج فارس داشته باشد.

كشور عمان اما نقش يك ميانجي را بين ايران و آمريكا بازي كرده و حتي در هفته هاي گذشته نيز گزارش هايي مبني بر فعال شدن دوباره عمان براي كاهش اختلافات تهران – واشنگتن منتشر شده است. دولت عمان كه بقاي سلطنت خود را مديون لشكر كشي ايران در دهه 1970 ميلادي براي سركوب شورشيان ظفار مي‌داند كوشيد بخشي از اين دِين را در ماجراي ميانجيگري و ميزباني مقدمات گفتگوهاي منتهي به توافق هسته‌اي (برجام) بين ايران و آمريكا در زمستان سال 1391 جبران كند و هم اينك نيز خبرها و گزارش‌هاي غيررسمي جسته و گريخته‌اي درباره فعال شدن مجدد عمان در اين باره به گوش مي‌رسد.